काठमाडाैँ- माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई) २०८० को नतिजा सन्ताेषजनक नभएपछि शिक्षाकाे गुणस्तरमा नै प्रश्न उठेकाे छ। ठूलाे संख्यामा विद्यार्थी अनुत्तीर्ण हुनुकाे प्रमुख कारण नै सामुदायिक विद्यालयमा शिक्षक - विद्यार्थी अनुपात नमिल्नु र पठनपाठन नियमित नहुनुलाई मानिएकाे छ। एसईईको नतिजा सार्वजनिक भएलगतै शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयले भने देशभर सामुदायिक विद्यालय, शिक्षक तथा विद्यार्थीको अनुपातलाई लिएर तथ्यांक सार्वजनिक गरेको छ। जसअनुसार कक्षा ९ र १० मा विद्यार्थी शिक्षक अनुपात मिलेकाे छैन।
शिक्षा तथा मानव स्रोत विकास केन्द्रको तथ्यांक अनुसार देशभर कक्षा एकदेखि १२ सम्म अध्यापन गराउने ३५ हजार ८७६ विद्यालय छन्। जसमध्ये सामुदायिक विद्यालय २७ हजार ९९० र संस्थागत ७ हजार ८८६ वटा छन्। सामुदायिक विद्यालयमा जम्मा शिक्षक संख्या एक लाख ५३ हजार २७५ रहेकाे छ। देशभरका सामुदायिक विद्यालयमा ९७ हजार १३१ स्थायी, १३ हजार ९६९ अस्थायी र राहतका शिक्षक ४२ हजार १६५ जना छन्।
कक्षा ९ र १० को मात्रै हेर्ने हो भने स्थायी शिक्षकको संख्या ११ हजार ७३४ मात्रै छ। अस्थायी शिक्षक एक हजार ४२ र ६ हजार ७४४ जना राहतका शिक्षक छन्। यीमध्ये विषयगत शिक्षक कति छन् तथ्यांकमा उल्लेख छैन।शैक्षिक सत्र २०८० अनुसार कक्षा ९ र १० मा विद्यार्थीको संख्या १० लाख ४५ हजार ९२ छ। यो तहमा सबैभन्दा धेरै वाग्मती प्रदेशमा २ लाख १२ हजार ३८२ जना विद्यार्थी छन्। वाग्मतीमा उक्त तहमा स्थायी, अस्थायी र राहतका शिक्षक गरी जम्मा संख्या ४ हजार २६० छ। ५० जना विद्यार्थी बराबर एक शिक्षकका दरले उपलब्ध छन्। तर सोही तहमा २ लाख २ हजार ६१७ विद्यार्थी रहेको मधेश प्रदेशमा शिक्षक संख्या २ हजार ११७ मात्रै छ, सो प्रदेशमा ९६ जना बराबर एक शिक्षक रहेको तथ्यांकले देखाउँछ।
कोसी प्रदेशमा कक्षा ९ र १० मा १ लाख ६९ हजार १६६ विद्यार्थीका निम्ति ३ हजार ८२१ शिक्षक छन्। गण्डकीमा सो तहका ८७ हजार ४९१ विद्यार्थीका निम्ति दुई हजार ९२६ शिक्षक छन्। गण्डकीमा करिब ३० जना विद्यार्थीका निम्ति एक शिक्षक उपलब्ध रहेको यो तथ्यांकले देखाउँछ। कक्षा ९ र १० मा एकलाख ७९ हजार ५७९ जना विद्यार्थी रहेको लुम्बीनीमा २ हजार ९२६ छन्।
कर्णालीमा कक्षा ९ र १० मा ७८ हजार ६७ विद्यार्थी रहँदा शिक्षक एक हजार २३४ शिक्षक छन्। एसईई नतिजामा सबैभन्दा कमजोर रहेको सुदूरपश्चिममा कक्षा ९ र १० मा एक लाख १५ हजार ७९० विद्यार्थीका निम्ति २ हजार ३ जना शिक्षक छन्। अर्थात् सुदूरपश्चिममा सो तहका ५८ विद्यार्थी बराबर एक शिक्षक रहेको देखिन्छ। सुदूरपश्चिममा स्थायी शिक्षकको संख्या मात्रै ९३० छ। ८२ जना अस्थायी ९९१ जना राहत शिक्षकका भरमा सुदूरपश्चिमको माध्यमिक कक्षा चलिरहेको तथ्यांकले देखाउँछ। कक्षा ११ र १२ लाई माध्यमिक तह घोषणा गरे पनि सरकारले हालसम्म सो तहका निम्ति दरबन्दी तोकेको छैन। विद्यार्थी - शिक्षकको यो अनुपातले पनि माध्यमिक शिक्षाको नतिजामा फरक पारेको सराेकारवालाको बुझाइ छ।
शिक्षा नियमावाली २०५९ तथा शिक्षक दरबन्दी मिलान तथा व्यवस्थापन कार्यविधि २०७६ मा शिक्षक-विद्यार्थी अनुपात क्रमशः हिमाल, पहाड र तराईमा चालीस, पैतालिस र पचास हुनुपर्ने उल्लेख छ।
एसईईमा सहभागी ४ लाख ६४ हजार ७८५ विद्यार्थीमध्ये २ लाख ४२ हजार ९२ जना मात्रै ‘ग्रेडेड’ भए। बाँकी २ लाख ४२ हजार ३१३ जना ‘ननग्रेडेड’ भएकाले साउन २३ गतेदेखि हुने पूरक परीक्षा दिनेछन्। सरकारले सबै विषयमा ननग्रेड ल्याउने विद्यार्थीलाई पूरक परीक्षामा सहभागी हुन दिने भएकाे छ।
ग्रेडेड भएका २ लाख ४२ हजारमध्ये ५३ प्रतिशत सामुदायिक विद्यालयका र ४६ प्रतिशत संस्थागत अर्थात् निजी विद्यालयका विद्यार्थी छन्। तर एसईईमा सहभागी विद्यार्थी संख्याका आधारमा हेर्ने हो भने निजी विद्यालयका ७८ र सामुदायिकका ३६ प्रतिशत विद्यार्थी ग्रेडेड भएको परीक्षा नियन्त्रक नन्दलाल पौडेलले जानकारी दिए।
कोसी प्रदेशबाट एसईईमा सहभागी ७५ हजार ९८८ जनामध्ये ३६ हजार ९३ जना ग्रेडेड भए। मधेशबाट सहभागी ७९ हजार ५९२ मध्ये ३७ हजार ३०६ जना, बागमतीबाट सहभागी ९९ हजार ८७२ मध्ये ६६ हजार २९ जना ग्रडेड भए। गण्डकीबाट सहभागी ४० हजार ५२६ मध्ये २० हजार २५१ जना, लुम्बीनीबाट सहभागी ८० हजार ३२७ मध्ये ३१ हजार १०३, कर्णालीबाट सहभागी ३५ हजार ३४ मध्ये १४ हजार ६५४ र सुदूरपश्चिमबाट सहभागी ५३ हजार ४४६ मध्ये १७ हजार ३६ जना ग्रेडेड भए।
नयाँ लेटर ग्रेडिङ पद्धतिअनुसार ग्रेडिङ गरिँदा पनि धेरै विद्यार्थी नन ग्रेडेड भएको राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डका अध्यक्ष महाश्रम शर्माकाे भनाइ रहेकाे छ। ठूलो संख्यामा विद्यार्थी नन ग्रेडेड हुँदा सरकारी शिक्षा प्रणाली र गुणस्तरमाथि नै समीक्षा गर्नुपर्ने सुझाब सराेकारवालाले दिएका छन्।
